آسیا قسطانیان - نخستین بازیگر زن سینمای ایران

*

نخستین فیلم های سینمای ایران

*

*پژوهش ، گردآوری و ویرایش : آنسه

*

*

زن همواره یکی از عوامل مهم و موثر در هنرهای داستانی و دراماتیک بوده است و بدون حضور او ، بسیاری از آثار مهم ادبی و نمایشی جهان نمی توانسته اند خلق شوند.ر

*

در سینمای بعد از انقلاب ایران ، زمانی که حضور زن به شکل گذشته ممنوع شد ، برای این که فیلم ها در بین مردم کشش لازم را داشته باشند ، جای خالی زن را با حضور کودکان در برخی از فیلم ها پُر کردند . در همان زمان فیلم هایی ساخته شد که محور اصلی داستان فیلم ، حضور یک کودک بود تا فیلم را از حالا خسته کننده گی نجات دهد.ر

*

اما ، حضور کودک نیز نتوانست جای خالی زن را در سینمای بعد از انقلاب ایران پُر کند و به همین دلیل در پی چاره ای برآمدند که بر اساس قوانین خاص و صد البته محدود ، از وجود زن در سینمای ایران استفاده کردند، اگر چه حضور خانم ها در اغلب این فیلم ها ، حضوری ناقص و غیر متعارف بود.ر
*
در واقع از ابتدا ، این زن بود که چالش های دراماتیک اغلب آثار دراماتیک را شکل می داده است.ر*سینمای ایران نیز از همان آغاز به قصد ایجاد کشش و جذابیت ، از بازیگران زن بهره گرفته است. جامعه ی سنتی پس از انقلاب مشروطیت ، به ویژه به دنبال حرکت های نوگرایانه دوران سلطنت خاندان پهلوی ، به تمدن غرب گرایش پیدا کرد و تحولاتی در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه پدیدار شد .اما این نوگرایی با مقاومت اقشار سنتی جامعه رو به رو شد و به این ترتیب چالش نو گرایی و سنت گرایی ، یکی از تعارض های مهم جامعه ی ایران را شکل داد.ر

*

سینما یکی از دست آمد های مهم جهان مدرن به حساب می آید و این پدیده ، پنج سال پس از پیدایش در غرب ، توسط مظفرالدین شاه به جامعه ی سنتی ایران راه یافت که از همان زمان ، به عنوان پدیده ای کفر آمیز مورد نکوهش سنت گرایان قرار گرفت.ر

*

فیلم سازی در ایران تا مدتی صرفن جنبه ی خبری داشت و هنوز از ساختن فیلم داستانی خبری نبود ، تا این که از سال 1308 و با فیلم آبی و رابی ، که توسط آوانس اگانیانس ساخته شد، ساخت فیلم های داستانی در ایران مرسوم شد.ر

*

*

*

آوانس اوگانیانس به منظور تربیت بازیگر برای ایفای نقش در نخستین فیلم بلند سینمای ایران ، اولین مدرسه ی تربیت هنرپیشه را تاسیس کرد.ر
*
آگهی افتتاح این مدرسه در روزنامه ی ایران به تاریخ بیست و چهارم فروردین سال 1309 خورشیدی چاپ شد. متن آگهی چنین بود:ر

*

آگهی مدرسه ی آرتیستی سینما

*

ر«مدرسه ی آرتیستی سینما واقع در خیابان علاءالدوله از روز 26 فروردین مطابق با 15 آوریل ، به توسط معلمین و معلمه های متخصص افتتاح خواهد شد و جهت خواتین کلاس مخصوص دایر است. داوطلبین می توانند هر روزه از ساعت سه بعداز ظهر تا هشت ، خود را به دفتر مدرسه معرفی نمایند.»ر

*

*
مدرسه ی بازیگر ی تاسیس شد و از بین داوطلبین تعدادی برای بازی در فیلم انتخاب شدند. بیش تر داوطلبان از خانواده های مرفه بودند و سر کلاس آمدن نیز دلخواه بود. اوگانیانس شهریه ای بابت این کلاس ها نمی گرفت و حتا برخی از مخارج را شاگردان تقبل می کردند. البته سر کلاس های بازیگری ، خانم ها شرکت نداشتند ولی در کلاس های شمشیر بازی خانم ها نیز شرکت می کردند.ر

*

فیلم آبی و رابی ، فیلمی صامت بود و بازیگر زن نداشت. محمد ضرابی بازیگر نقش رابی در خاطرات مربوط به نحوه ی فیلم برداری می گوید : هر صحنه ، پنج یا شش دفعه فیلم برداری می شد ، این به خاطر بازیگران بود که نمی توانستند کارشان را خوب انجام دهند ، اوگانیانس کار را متوقف می کرد و دوباره یادشان می داد و دوباره فلیم برداری شروع می شد. ... همه ی صحنه های فیلم در فضای باز فیلم برداری شد ، زیر نور آفتاب ، اصلن برای نورپردازی ، چراغی روشن نشد ، برق هم گران بود ، نمی شد زیاد مصرف کرد.ر

*

این فیلم از دوازدهم دی ماه 1309 در سینما مایاک که صاحب آن تهیه کننده ی فیلم هم بود ، به نمایش در آمد.ر

*

اگانیانس در سال 1311 فیلم حاجی آقا آکتور سینما را ساخت که شهرت و اهمیت بیش تری یافت. در این فیلم ، دختر حاجی آقا می خواهد با کسی ازدواج کند که اهل سینماست ، حاجی آقا با سینما مخالف است و مانع ازدواج دخترش می شود . دختر و داماد آینده ، حاجی آقا را به گوشه و کنار شهر می کشانند و پنهانی از او فیلم می گیرند . فیلم آماده می شود و آنان با تمهیداتی حاجی آقا را به سینما می کشانند .رفیلم بر پرده می افتد و حاجی آقا از تصویرش خوشش می آید و برای خود و سینما کف می زند.ر

*

فیلم حاجی آقا آکتور سینما ، از جهت فرم و تکنیک ، ضعف های زیادی داشت و به زعم نویسنده گان سینمایی آن دوران ، فیلم تاریک بود ، صورت بازیگران سیاه بود و به خوبی دیده نمی شد . نتیجه آن که تماشاگران عام و خاص استقبالی از این فیلم به عمل نمی آورند.ر

*

اما این فیلم از چند جهت در تاریخ سینمای ایران اهمیت پیدا می کند. نخست از این جهت که یکی از فیلم های آغازین تاریخ سینمای ایران است . دوم این که به چالش سنت و مدرنیسم که یکی از تعارض های مهم جامعه ی ایران است ، توجه نشان می دهد و سرانجام اهمیت فیلم حاجی آقا آکتور سینما به دلیل حضور نخستین بازیگر زن ایرانی در عرصه ی سینما بوده است.ر

*

*

آسیا قسطانیان

*

نخستین بازیگر زن ایرانی

**

*
آسیا قسطانیان در این فیلم نقش دختری را داشته است که به خاطر ازدواج با مردی که اهل سینماست ، با مخالفت پدرش مواجه می شود. اما این زن ایرانی ، مسلمان نیست و تا آن زمان هیچ کدام از زنان مسلمان ، جرات بازی در فیلم های سینمایی را نداشته اند.ر

*

در فیلم حاجی آقا آکتور سینما، زن ، کشاکش های مردانه ی فیلم را رقم می زند ، اما خود در روند رخدادهای فیلم نقش چندان تعیین کننده ای ندارد . زن صرفن وسیله ای ست که چالش های فیلم را در زمینه ی تقابل سنت و مدرنیسم رقم می زند.ر
*
زن در این فیلم ، تیپ است و شخصیت نیست و از الگوی قدیمی زن فرشته گون پرداخت شده است (مانند تیپ اول زن در رمان بوف کور صادق هدایت ، که زن اثیری است که از جهان خیال و اسطوره می آید و سیمای فرشته گونی دارد.) او گرچه پا در وادی جهان مدرن گذاشته است و به یکی از حرفه های سینما دل بسته ، اما همچون زنان سنتی ، آزرم و معصومیت خود را حفظ کرده است.ر

*

فیلم حاجی آقا آکتور سینما از نظر تکنیکی ضعیف است و امکان چندانی برای جلوه گری بازیگران فراهم نمی آورد در نتیجه ، بازیگر زن این فیلم یعنی آسیا ، به خوبی دیده نمی شود و مورد توجه قرار نمی گیرد. بنابراین با وجود شهرتی که فیلم در وجدان آگاه سینمای ایران کسب می کند ، آسیا توشه ای از این شهرت بر نمی گیرد و به یکی از فراموش شده گان تاریخ سینمای ایران تبدیل می شود.ر

*

*

*

*

لازم به توجه است که آسیا قسطانیان ، نخستین بازیگر زن سینمای ایران ، مسیحی بود و زنان مسلمان ایرانی به دلیل بافت سنتی جامعه ی آن زمان ،هرگز جرات ظاهر شدن در فیلم های سینمایی را نداشتند.ر

*

*
شناسنامه ی فیلم حاجی آقا آکتور سینما
محصول : پرس فیلم

فیلم نامه و کارگردان : آوانس اوگانیانس

تهیه کننده : مقاصدزاده فروزین و شرکا

فیلم بردار : پائولویوتومکین

بازیگران : حبیب الله مراد ، آسیا قسطانیان ، زما آگانیانس ، عباس خان طاهباز ، عبای قلی خان عدالت پور ، غلامعلی خان سهرابی فرد و آوانس اوگانیانس

سی و پنج میلی متری ، سیاه و سفید - صامت

با میان نویس به زبان های فارسی ، فرانسه و روسی

سوم دی ماه 1386 خورشیدی

*